چهار بیماري غیرواگیري که تهدید کننده زندگی انسان محسوب میشوند عبارتند از بیماریهاي قلبی و عروقی، سرطان، بیماریهاي مزمن تنفسی، دیابت. این چهار بیماري بزرگترین عامل مرگ انسان در جهان هستند چرا که شصت درصد مرگ ها یعنی 35 میلیون مورد به دلیل این چهار بیماري رخ می دهد. هشتاد درصد مرگ ناشی از بیماري هاي غیرواگیر در کشورهاي با درآمد پایین و متوسط رخ میدهد.

 در ایران 72 % علل مرگ، ناشی از بیماري هاي غیرواگیر است و سه دلیل اول مرگ در شامل بیماري هاي قلبی عروقی(%45 )، حوادث ( 14 %) و سرطان ( 12 %) است. اما نکته نوید بخش این است که هشتاد درصد بیماریهاي قلبی وعروقی و چهل درصد سرطان ها با حذف عوامل خطر قابل پیشگیري هستند.

 سرطان :

سرطان اصطلاحی برای اطلاق به گروهی از بیماری‌ها است که در آن سلول‌های غیرطبیعی بدون کنترل تقسیم می‌شوند و می‌توانند

به سایر بافت‌ها تهاجم کنند.

سلول‌های سرطانی همچنین می‌توانند از طریق خون و دستگاه لنفاوی به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کنند.

سرطان یک بیماری منفرد نیست، بلکه بسیاری از بیماری‌ها را شامل می‌شود. بیش از 100 نوع متفاوت سرطان وجود دارد. رده‌های اصلی سرطان‌ها بر حسب نوع سلولی اینها هستند:

کارسینوم:

این نوع سرطان در پوست یا در بافت‌هایی آغاز می‌شود که سطوح اندام‌های داخلی را می‌پوشانند.

سارکوم:

سرطانی است که در استخوان، غضروف، چربی، عضله، عروق خونی، یا سایر بافت‌های همبند یا پشتیبان آغاز می‌شود.

لوسمی:

سرطانی که در بافت‌های خون‌ساز مانند مغز استخوان شروع می‌شود و باعث شمار زیادی از سلول‌های خونی غیرطبیعی تولید شوند و به خون وارد شوند.

لنفوم و میلوم:

سرطانی که در سلول‌های دستگاه ایمنی آغاز می‌شود.

سرطان‌های دستگاه عصبی مرکزی:

سرطان‌هایی که در بافت‌های مغز و طناب نخاعی آغاز می‌شود.

منشاء سرطان :

همه سرطان‌ها در سلول‌ها، واحد پایه‌ای بدن آغاز می‌شوند.

بدن از انواع بسیاری از سلول‌ها ساخته شده است. این سلول‌‌ها به شیوه‌ای کنترل‌شده رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند تا سلول‌های بیشتری تولید کنند که برای سالم نگهداشتن بدن لازم است. هنگامی که این سلول‌ها پیر یا آسیب‌دیده می‌شوند، می‌میرند و با سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند.

اما گاهی این فرآیند منظم به هم می‌خورد. ماده ژنتیکی یا DNA سلول ممکن است آسیب ببیند یا تغییر کند و در آن جهش‌های رخ دهد که بر رشد و تقسیم طبیعی سلول اثر بگذارد.

تومور :

هنگامی که این واقعه رخ می‌‌دهد، این سلول‌ها هنگامی که بایست بمیرند، نمی‌میرند، و سلول‌های جدیدی تشکیل می‌شوند که بدن به آنها نیازی ندارد. این سلول‌های اضافی ممکن است توده‌ای بافت  را تشکیل دهند که تومور نامیده می‌شود. همه تومورها سرطانی نیستند؛ تومورها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.

توموهای خوش‌خیم سرطانی نیستند. آنها را در اغلب موارد می‌توان برداشت، بدون اینکه عودکردنی در کار باشد. سلول‌ها در تومورهای خوش‌خیم به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شوند.

تومورهای بدخیم سرطانی هستند. سلول‌های این تومورها می‌توانند به بافت‌های مجاور  تهاجم کنند و به سایر بخش‌های بدن گسترش یابند. این گسترش سرطان از یک بخش بدن به بخش دیگر "متاستاز" نامیده می‌شود.

اغلب سرطان‌‌ها بر حسب اندام یا نوع سلولی که از آن منشأ می‌گیرند نامگذاری می‌‌شوند. برای مثال سرطانی که از معده آغاز می‌شود،سرطان معده نامیده می‌شود.

برخی ازسرطان‌ها تومور تشکیل نمی‌دهند، مثل  لوسمی که سرطان مغز استخوان و خون است.

سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ایران و میلیون ها مورد در جهان رخ می دهد که در صورت تشخیص بهموقع و زودهنگام، تومور در مراحل اولیه و محدود بوده، در نتیجه درمان آن آسان تر و امکان کنترل و بهبودکاملآ بسیارزیاداست.

میزان بروز سالیانه سرطان در سال 2012 میلادي، 14 میلیون نفر بوده است که تا سال 2030 میلادي به 27 میلیون نفر خواهد رسید یعنی ظرف مدت کوتاهی بروز سرطان دو برابر خواهد شد. همچنین عدد مرگ و میر سالیانه از 8 میلیون نفر در همین مدت به 17 میلیون نفر می رسد. هفتاد درصد از این افزایش در کشورهاي در حال توسعه رخ می دهد.

در ایران سالانه بیش از نود هزار نفر مبتلا به سرطان می شوند که این عدد تا سال 2030 میلادي ( 1409 خورشیدي) با افزایش دست کم هشتاد درصدي به بیش از 160 هزار نفر خواهد رسید. میزان بروز سرطان در مردان و زنان ایرانی به ترتیب 134 و 128 نفر به ازاي هر صد هزار نفر جمعیت در حالی که متوسط جهان بروز سرطان در مردان و زنان به ترتیب 205 و 165 نفر است. بنابراین بروز سرطان در ایران کمتر از متوسط جهانی است.

سرطان هاي با بیشترین بروز در مردان ایرانی عبارتند از پوست، معده، پروستات، مثانه و روده بزرگ و سرطان هاي با بیشترین بروز در زنان ایرانی عبارتند پستان، پوست، روده بزرگ، معده و لوکمی و سرطان هاي با بیشترین بروز در هر دو جنس نیز پوست، پستان، معده، روده بزرگ و مثانه هستند.

مهمترین دلایل براي افزایش بروز سرطان در ایران و جهان عبارتند از:

• افزایش امید به زندگی و تعداد سالمندان چرا که بروز سرطان با افزایش سن، افزایش می یابد.


• تغییر در شیوه زندگی مانند افزایش مصرف دخانیات، غذاهاي چرب و پرکالري و کم تحرکی


• عوامل محیطی مانند افزایش مصرف سوخت هاي فسیلی

در حال حاضر با وجودي که عدد خام مرگ و میر ناشی از سرطان ها افزایش یافته است اما به طور کلی نسبتافرادیکه ازسرطان فوت می-کنند با در نظر گرفتن جمعیت و تعداد موارد ابتلا، در مقایسه با به سه دهه پیش کاهش یافته است. نیمی ازافرادي که امروزباتشخیص سرطان تحت درمان هستند، پنج سال زنده خواهندبود وبیش از 40 ٪ بعد از ده سال هنوززندگی می کنند. متوسط میزان بقای دهساله برای سرطان دوبرابر 30 سال گذشته شده است.

مهمترین دلیل بهبود در بقاي بیماران، علاوه بر درمان هاي موثرتري که پیدا شده است، افزایش آگاهی مردم و ارتقاي روش هايتشخیص زودهنگام است. حتی برای کسانیکه بقای کلی سرطان درآنها ضعیف است،شانس زنده ماندن در زمان تشخیص زودتر، بیشتر خواهد بود.

 دوجزءاصلی در برنامه تشخیص زودرس سرطان وجوددارد: آموزش برای ترویج تشخیص زودرس وانجام غربالگري.

راههای پیشگیری از ابتلا به سرطان :

1.سيگار نكشيد:

سيگار نكشيدن بزرگترين عامل پيشگيري از سرطان است.

30% مرگ و مير تمام سرطان ها به علت كشيدن سيگار است. آمار سالانه مرگ و مير ناشي از كشيدن سيگار عبارتست از: بيش از 31000 فوت بعلت سرطان ريه، بيش از 13000 فوت بعلت سرطان مري، حنجره، مثانه، كليه، لوزالمعده و معده بيش از 66000 مرگ بعلت ديگر بيماريها.

سرطان ريه شايعترين سرطان در مردان و مقام دوم شيوع را در زنان دارد. اگر شما هر روز 25 عدد سيگار بكشيد نسبت به يك فرد غير سيگاري 25 بار بيشتر در معرض خطر سرطان ريه قرار مي گيريد و هرچه در سنين پايين تري سيگار كشيدن را شروع كنيد امكان ابتلا به سرطان ريه بيشتر مي شود.

چگونه خطر ابتلا را كم كنيم؟

مهمترين راه قطع سيگار مي باشد و بهترين راه اين است كه هرگز سيگار كشيدن را شروع نكنيد. به محض قطع سيگار خطر پيشرفت سرطان متوقف مي شود مگر آنكه تومور قبل از آن پيشرفت كرده باشد. پس از همين امروز سيگار كشيدن را قطع كنيد.

2.رژيم غذايي مناسب داشته باشيد:

تخمين زده شده كه 35% سرطانها احتمالا با رژيم غذايي در ارتباطند. سرطان هايي كه وابسته به رژيم غذايي هستند عبارتند از: سرطان هاي سيستم گوارش، پستان، پروستات. رژيم هاي سرشار از ميوه جات و سبزيجات مختلف شما را در برابر سرطان ها محفوظ نگه مي دارد. غذاهاي پرچرب ،غذاهاي سرخ كردني ،كبابي، غذاهاي نمك سود و غذاهاي كپك زده مي توانند در ايجاد چاقي نقش داشته باشند.

ارتباط بين چاقي و سرطان پستان و رحم در زنان و پروستات در مردان وجود دارد. در مورد سرطان پستان اين مساله فقط در مورد زنان چاقي كه به دوران يائسگي رسيده اند صدق مي كند.

هيچ آزمايش تاييد شده اي وجود ندارد كه ويتامين ها يا املاح معدني مي توانند شما را در برابر سرطان حفظ كنند.

تحقيق در مورد افزودني هايي مانند مواد نگهدارنده، چاشني ها و عامل سرطان بودن آنها ادامه دارد.

لذا جهت كاهش احتمال خطر   

1- ميوه و سبزيجات را بيشتر مصرف كنيد

2- غذاهاي حاوي فيبر زياد مصرف كنيد

3- از غذاهاي چرب كمتر استفاده نماييد.

3.از تماس زياد با نور خورشيدبپرهيزيد:

مقدار زياد نور خورشيد مي تواند منجر به سرطان پوست شود.

پوست هاي روشن بيشتر در معرض اين خطر قرار دارند. ميزان اشعه ماوراء بنفش براي پوست مضر است. آفتاب سوختگي قطعا براي پوست مضر است و مي تواند خطر جدي براي سرطان پوست باشد.

جهت كاهش خطر:

-         ضايعات ناشي از آفتاب را درمان كنيد. هرگز اجازه ندهيد پوست شما بسوزد.

-         از سايه استفاده كنيد و سعي كنيد به هنگام ظهر زير نور خورشيد قرار نگيريد.

-         از ضد آفتاب مناسب استفاده كنيد. ( عموما SPF هاي بالاتر از 15 مناسبند ).

4.بطور منظم ورزش كنيد:

ورزش منظم سبب تنظيم وزن و فعاليتهاي بدني مي شود و از ايجاد بسياري بيماريها از جمله سرطان پيشگيري مي نمايد.

5.از مصرف الكل بپرهيزيد:

مصرف الكل در ايجاد بسياري از سرطانهاي دهان، گلو، حنجره، مري، كبد و لوزالمعده نقش دارد. مصرف الكل و دخانيات احتمال ايجاد سرطان را بشدت افزايش مي دهد.

6. بطور مرتب جهت معاينه و بررسي به پزشك خود مراجعه نماييد:

بايد توجه داشت كه بسياري از سرطانها تنها با معاينه پزشكي و آزمايشات تكميلي تشخيص داده مي شوند.غربالگری روشی برای تشخیص زودرس بیماری در افراد بدون نشانه با هدف کاهش میزان گسترش بیماری و مرگ ومیر ناشی از آن می باشد . می توان گفت که بسیاری از سرطان ها در صورت تشخیص به موقع قابل درمان باشند.

عمده ترين سرطانهايي كه مي توان با معاينه و آزمايش  غربالگری در مرحله اوليه آنها را تشخيص داد و درمان كرد شامل : سرطان پستان، سرطان دهانه رحم و سرطان روده بزرگ و پروستات باشد.

معاونت بهداشتی دانشکده علوم پزشکی گراش

واحد پیشگیری ومراقبت از بیماریهای غیرواگیر